Menü

Harezm – Altın Ordu Türkçesi Dil Özellikleri Nelerdir?

XI-XIII. yüzyıllarda Türk dilinin doğu kolunu temsil eden Karahanlı Türkçesi (XI-XIII. yüzyıllar arası Türk dili) temelinde, Oğuz Türkçesi ve Kıpçak Türkçesinin kaynaşmasından oluşan Türkçeye Harezm Türkçesi veya Harezm-Altın Ordu Türkçesi ismi verilir. Bu dönem Karahanlı Türkçesinden Çağatay Türkçesine geçiş kısmını temsil etmektedir. Oğuz, Kıpçak ve diğer Türk boylarının ağızlarından doğan şekil bilgisi ve kelime hazinesi bakımından karma bir yapıya sahiptir.

 

Günümüze ulaşan Harezm-Altın Ordu nüshaları Arap alfabesi ile yazılmıştır. Fakat yine de Uygur harfleriyle yazılmış metinlerin yanında iki alfabeli metinler de mevcuttur. İslamiyet etkisiyle genellikle Arap alfabesi öne çıkmaktadır.

Arap alfabeli metinlerin özellikleri genel olarak şöyledir;

 

  • b/p ünsüzleri tek noktalı, bazen de noktasız yazılmıştır. P ünsüzü bazı metinlerde üç nokta ile gösterilmiştir. Böylece b sesinden ayırt edilmiştir.
  • c/ç ünsüzü tek noktalı veya bazen de noktasız olarak yazılmıştır. Ç sesinin c sesinden ayırmak için üç noktayla yazıldığı metinler de vardır.
  • İlk hecedeki e/i seslerinde de yazım birliği yoktur. Eğer imlaya bakarsanız kelimeyi i ya da e ile okumak mümkündür.
  • Kalın ünlülü olan sözcükler olduğunda س ve ت yanına ص ve ط kullanıldığı da görülür. Bu harfler Eski Anadolu Türkçesine has harflerdir.
  • Çift okunan ünsüzler kimi zaman tek harfle kimi zaman şedde ile yazılmıştır.

 

Harezm Türkçesinde bulunan ünlüler şunlardır; a, ı, o, u; é, i, ö, ü.

 

Karahanlı Türkçesinde ilk hecedeki i sesi Harezm’de é’ye dönüşse de eskiden beri e ile başlayan bazı kelimelerde bu e sesi korunmaktadır. Bu konuya örnek olarak; edgü, kendü vb. kelimeler verilebilir. Harezm Türkçesi isminin anlamlanması Ali Şir Nevâî’nin Mecalisü’n-Nefayis adlı eserinde Hüseyin Harezmî’nin Kaside-i Bürde’ye Harezm Türkçesinde şerh yazdığını kaydetmesine dayanır.

Bu sitedeki yazı, görsel ve diğer tüm materyaller telif hakkı kapsamında olup lisansı ile korunmaktadır. TürkDili.org internet sitesi yönetiminin yazılı izni olmadan materyallerin tamamının veya bir kısmının kopyalanması, dağıtılması, başka mecralarda yayımlanması suç teşkil eder.